ELEZAHARRA
XV mendearen bigarren erdian populazio igoera handia Irun-Uranzu-ko Unibertsitatean produzitu zen, horregatik altua Beraun-eko zegoen eliza txikia handitzea erabaki zen. Elezaharrak Beraun-eko elizaren ondoan beharrezko materialak handitzerako pilatzen joan zirela kontatzen du, baina gauetan misteriotsuki agertzen ziren ihitokian, mende bat atzean Birjinaren irudia aurkitu zen tokian. Hau saihesteko pertsona batek guardia egin zuen itsu geratuz. Bien bitartean, ihitokian tamaina handiko harriak eta habe astunak agertzen ziren. Mirari txiki hauengatik lekua erabaki zen eliza berria leku berean eraiki behar zen tokian aurkitzen du gaur egun.

LOKALIZAZIOA
Historialarien arabera Birjinaren irudia aurkitu zen garai horretan eliza gaur egun aurkitzen duen leku bera hartzen zuten ihitokien arteko 1400etarantz. Horregatik eliza liburukia Ihitokiko-(Juncal-eko) Birjinaren izena.
Hainbat teoria daude birjina agertu zen moduaren gainean. Teoria batzuek diote baieztatzen dute Gurutzadetan parte hartu zuten euskaldunak ekarri zutela eta irudia markoren bateko brankatik erori ahal izan zela Santiagoko portuan beste teoria batzuek diote.

EZAUGARRIAK
Irudiaren adin kronologikoa gutxi gorabehera da aldi erromanikoko, XI-a mendeak-XII.
Gipuzkoa-ren Andre Mariaren irudi zaharreneko, eta Euskadi guztiko beharbada. Altueraren ezaugarriak tipikoki erromanikoak dira, toles linealak nabarmenduz, tronuan eta oso aurrez , garaiko birjinen xehetasunak. 
Irudia zura da, 30 zabalera-cm. eta altuko 67 neurtzen ditu edo 72 bi mailako idulkia kontuan hartzen bada.

HAURRA
Haurraren irudi berria 1947ko da eta Madrilen landu zen. Ez zen Birjinaren belaunen gainean egon beti. Birjinaren ezkerreko besoan egon zen.
Elezaharrak kontatzen du Napoleonen soldaduek Haurraren irudia atera zutela elizako barnean egon ziren gauean. Baina bada oso Haurraren irudia hartu zen probabe-a bat beste eskultura eta geroago gehigarria.
Lope de Isasi, 1625eko bere lanean, historialariak Birjina zitatzen du Haurrarekin, eta 1749ko grabaturen batean bi irudiak ere agertzen dira

ALDAREAN
Irun-eko 1652ko Udalaren akta-liburuetan birjinaren jartze dataren erreferentziak aldarean daude.
Gastuak ordaintzeko, Juan de Olazabal antolatu zuen zilarreko 150 duketzako diru-eske bat.
Lanengatik aldarean, Aranzazu-ko eta Donostiako musikariak etorri zirela, 1758ko liburuetako beste batean, esaten

Junkal-eko Birjina lehenago eta bere azken zaharberritzearen ondoren

ZAHARBERRITZEAK
Mendeetan zehar irudiak aldaketa asko jasan ditu. Jesus haurra eta altuerako behealdea gehitzen dira irudiaren agerpenaren ondokoak. Koroa ere eta eskuak aldatu dira bere historiako|istorioko une desberdinetan, beharren eta une historiko bakoitzeko ohituren arabera, edo beren hondatzeagatik.
Urteetan zehar irudia ezagutu dugu kolore ilunagoarekin. Posiblea da batean aurreko zaharberritzea, betunaz margo zezaten. Beharbada, birjinaren aurpegia zikin zegoen mendeak belen|kandelen eta olio-lanparen artean pasatu ondoren.
Irudia gogoratzen dugu ere mantu batekin. 1928an Parrokoak idazki bat bidali zuen Udalera|Udaletxera Birjinaren irudiak manturik eraman behar zuen galdetzeko edo ez.

Hura koroatzerako prestatzeko irudiaren zaharberritze bat, urte batzuk Birjinaren koroatzea baino lehen, bota zen. Irudia Madrilera bidali zen eta izan finkatu indartuta itzuli zen bat asko pisua.
Irudiaren azken zaharberritzea 2007an gertatu zen Arietta enpresaren kontu S.L. Harrezkero birjinak aurpegi zuria eta kolore arrosako masailak erakusten ditu.

KOROATZEA
1941eko irailaren 4an egindako saioan, Irun-eko Udalak|Udaletxeak izapidea Birjinaren koroatze kanonikorako eskatzea hitzartu zuen.
1953ko udan Papa Pío XIIak koroatzerako baimena eman zuen.
Koroatze kanonikoa gertatu zen, pertsona-miletako asistentziarekiko San Juan-en plazan, 1954ko maiatzaren 30ean, tokian Birjinaren irudia jarri zen eta bikario orokorrak bulda pontifikala irakurri zuen tokian. 
Koroa fidelek eman zituzten materialez egin zen eta Donostiako Aldanondo bitxi-dendan landu zen. Eskaera garrantzitsua egin zen Birjinaren eta Jesus Haurraren buruaren gainean jarri behar izango lukeen koroa finantzatzeko.

Udalbatzak bilketa bat ospatu zuen Koroatzearen egintzetarako Udala utzi behar izango lukeen eta mantua ordaindu kolaboraziorako. Halaber joatea hitzartu zuen Koroatzearen ospakizunetara. Gipuzkoako Probintzia-Aurrezki-Kutxak eta Probintziako Diputazioak 20.000 pezeta diruz lagundu zituzten, gastuetan laguntzeko, bakoitza.

Junkal-eko birjina.  1970 (Irun)                         Virgen del Juncal (Sevilla)

JAKIN-MINAK
Sevillako Ihitokiko Birjinaren beste irudi bat dago. Joan den mendea erdialdean "Junkal" auzoa hiriburu hartan eraiki zen. Auzoko lehen parrokoa, Francisco Pérez Domínguez Jauna futbolaren zale aparta zen. Kiroletako programa agertzen zen tokian ikusiz Irun-en bere patroiaren ondoan Bat-Egite Klub Erreala Junkal-eko Birjina, proposatu zuen hau auzoko tenpluan, "Junkal-ren" izendapena izaterakoan, beneratu zena izan zedila. Hartarako José Rivera García eskultoreari eskatu zion 1965ean Irun-eko patroiarengandik, gaur egun auzo sevillarrean beneratzen dena denean, inspirazioa hartutako irudi bat.