Aiako Harria-ren eskerga granitikoa lurrazaleranzko igo zen magma goriaren hoztearen emaitza da duela baino gehiago 250 milioi urte. Material harritsuetako konposizio bihurtzea azaleratuta bide eman zuen zilar bezala mineral desberdinetako, zinkeko eta burdinako agerpena.

Erromatarren garaitik, gizonak Aiako Harria-ren mineralak aprobetxatu ditu. XX mendearen hasieretara meatze-jarduera handiena Irun-eko mendietan gertatu zen. Meazuri-ko galerietako, Meagorri-ko, Aitzondo-ko eta Basakaitz-eko ateratzen zen Irugurutzeta-ko labeetan hura oxidoa bihurtzeko eta bere lege metalikoa horrela handitzeko errausten zen burdina karbonatoa.

Lurraldetik ibilitako ume batekin jarduera honetako hondarrak aurki ditzakegu. Garrantzitsuenen artean Irugurutzeta-ko kiskalketa labeak aurkitzen dituzte. Kokatuta daude Meaka-ko auzoan, Aitzondo-ko haitzartearen ondoan, Aiako Harria-ren Natura-Parke barruan.

Aiako Harria-ko meatze-jarduera garai erromatarreko da eta errekurtso-iturri garrantzitsua ekarri zuen Irun-eko jendeentzat.

Burdin mea (karbonato ferrikoa) garraiatzen zen Meazuri-ko, Meagorri-ko, Aitzon-doetako, meategietatik Basakaitz... trenbide-bideen gaineko bagoneten bitartez labeetaraino edo erdian pertzak garraiatzen zituzten kableetako linea bat.

Irun-eko Udalak burutu du labe-bateria honen birgaitzea, arkeologia industrialeko gure lurraldearen erakusgarri onenetako bat bezalako adituek kontuan hartuta. Lan hauek zonaren bisita kultural eta turistikoa baimentzen dute.

"Irugurutzeta-ren Meatze-Ingurunearen Interpretazioko Espazioak", zonan garatu zen meatze-jardueraren ikus-entzunezko azalpena eskaintzen du eta meatzaritzaren historia Irun-en ezagutzeko balio du.

Argazkiak: Irungo Artxiboa  eta Luis Martínez Aniesa